1979-MIILLI ANINGAASATIGUT INERIARTORNEQ
Nuna tamakkerlugu naatsorsuutinut kisitsisitigut paasissutissat nukittoqqutigaat siunissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu aningaasatigut ineriartortitsinissamut misissueqqissaarnissamut periarfissarpassuaqarnerat. Taassuma saniatigut nunat tamalaat malittarisassatut akuerisaannik atuinikkut Kalaallit Nunaata aningaasaqarnera nunanut allanut sanilliunneqarsinnaalerpoq.
Ineriartorneq
1979-mi Namminersornerulernerup eqqunneqarnerani Tunisassiat Ataatsimut Nalingat 2.213 mio. kr.-iuvoq, 2007-milu 11.063 mio. kr.-inut qaffariarnerulluni. Ukiumut agguaqatigiisillugu 6 pct.-imik qaffariarulluni. Taamatut ineriartortoqarneranut pissutaasut ilagaat akit qaffariarsimanerat (aningaasat nalikilliartornerat), tamannalu sillimaffiginiarlugu Tunisassiat Ataatsimut Nalingat akit aalajangersimasut atorlugit naatsorsorneqartarpoq. Taamaaliornikkut ineriartorneq akit qaffakkiartornerannik sunnerneqarsimajunnaartinneqarpoq kiserngorullunilu tunisassiarineqartut annertussusiisa ineriartornerat.
2007-mi Tunisassiat Ataatsimut Nalingat akit aalajangersimasut tunngavigalugit naatsorsorneranni 3.486 mio. kr-iupput, taamaalilluni 1979-miit akit aalajangersimasut tunngavigalugit ukiumut siuariartorneq agguaqatigiisillugu 1,6 pct.-inik qaffariaateqartarsimavoq.
1979-miillu piffissap ingerlanerani inuit aamma amerliartorsimapput akillu aalajangersimasut tunngavigalugit inummut ataatsimut Tunisassiat Ataatsimut Nalingat agguaqatigiisillugu 1 pct.-ip missaanik annertuseriarsimalluni. Ineriartorneq nalinginnaasumik inuiaqatigiit pissagissaarnerulernerannik atugarisallu oqinnerulernerannik kinguneqarpoq. Pissagissaarnerup innuttaasut akornanni qanoq agguaataarsimanera pillugu apeqqut nuna tamakkerlugu naatsorsuutini oqaatigineqarsinnaanngilaq. Immikkoortumi isertitat agguataarnerat sammineqarmata tassunga innersuussisoqarpoq.
Nunani killerni pissagissaarfiunerusuni ineriartorneq inummut ataatsimut ukiumut nalinginnaasumik 2-3 pct.-iuvoq, tassalu ukiut 30-it missaanni pissagissaassuseq marloriaatinngorsimalluni. Nunani sukkanerpaamik ineriartorfiusuni, assersuutigalugu Kinami, ineriartorneq ukiumut 8 pct.-it missaaniippoq. Nunarpassuit Afrikamiittut innuttaasa amerliartornerat aningaasaqarnikkut ineriartornerannit sukkaneruvoq, tamannalu isumaqarpoq nunat taakku ukiumiit ukiumut pissakillioriartuinnartuusut.
Akit aningaasarsiornikkullu pissutsit allanngorarnerat
Aningaasarsiornikkut ineriartorneq assigiiaarsimanngilaq. Piffissap ilaani annertunerusumik qaffariartarsimavoq – akitigut aningaasarsiornikkullu ingerlalluarneq – siuariarneq 2 pct.-it sinnersimasarlugu. Piffissat taamatut itsillugit suliassat annertusisarput suliffissaaleqisullu ikilisarlutik. Piffissami qaffariaat 2 pct.-imik appasinnerusumiitsillugu akitigut aningaasarsiornikkullu ingerlanerliornermik taaneqartarpoq, taamaattoqartillugu suliassat ikilisarput suliffissaaleqinerlu annertusisarluni. Titartagaq 1-mi 1979-miit akit aningaasarsiornikkullu pissutsit ingerlarngat takutinneqarpoq. Pingaartumik 1985-1989 annertuumik siuariartorfiusimavoq, siullermik aalisarnermi piniarnermilu ingerlalluarnissamut periarfissagissaartoqarsimammat. Taamatut akitigut aningaasarsiornikkullu ingerlalluarneq 1990-mi tassanngaannartumik uneriataarpoq, ukiullu tulleriit sisamat aningaasatigut utersaarujussuarneq atuulluni siuariartorneq killormut saatinneqarluni taamaalillunilu tunisassiorneq appariartorluni. Aalisarnerup ajornartorsiornerannik tunngaveqarpoq peqatigisaanillu aningaasarsiornikkut ingerlatsineq sukateriffigineqarluni piffissamilu ilaatigut pisortat aningaasaliisarnerat unitsinneqarsimalluni. 1990-kkut naajartorneranni piffissami sivisunersumi akitigut aningaasarsiornikkullu ingerlalluartoqarsinnarluni 2002-mi kingumut akitigut aningaasarsiornikkullu ingerlanerliortoqarpoq, siullermik aalisarnermik inuussutissarsiornermi unittoortoqarneranik pissuteqartumik. 2004-mi ineriartorneq mumeqqippoq 2 pct.-it sinnerlugit Tunisassiat Ataatsimut Nalingat qafferiaateqarmat. Tamatumunnga ilaatigut pissutaavoq atuinermut aningaasaliisinnaanermullu atatillugu namminersortut iliuuseqarsinnaassusianni ineriartorneq.
Tunisassiat Ataatsimut Nalingani qaffariaatit nikerarnerat assersuutigalugu Danmarkimit annerupput. Tamatumunnga ilaatigut pissutaavoq Kalaallit Nunaanni aalisarnermik inuussutissarsiuteqarnerup annertuumik isumalluutigineqarnera.
Titartagaq 1
BNP-p ukiukkaartumik ingerlanera akit aalajangersimasut naapertorlugit
Najoqqutaq: Naatsorsueqqissaartarfik
Suliaqarfinnut isertitat agguarsimanerat
Suliaqarfinnut isertitat agguarsimaneranni Tunisassiat Ataatsimut Nalingat sulisut akissarsiaannut sinneqartoorutillu suliffeqarfinnik piginnittuinut qanoq agguarneqarnersut ersersinneqarpoq. Inuup isertitaata agguataarnerannit allaassuteqarpoq, taakkunani ersersinneqarmat isertitat suulluunniit agguataarnerat inuit/inoqutigiit atugassaannut agguataarlugit. 2007-mi sulisut akissarsiaat 8.752 mio. kr.-inik annertussuseqarput, Tunisassiat Pilersitaanik Ataatsimut Isertitat 80 pct. missaat assigalugu – aamma taaneqartartoq akissarsiassaritinneqartut. Nunanut tamalaanut sanilliukkaanni pissarsiarineqartartut qaffasittorujussuupput. 2007-mi Danmarkimi aningaasarsissutissat 63 pct missaaniipput. Taama qaffasitsigineranut pissutaasut ilagaat pisortat ingerlatsivii sullissiviilu sulisulerujussuunerat immikkoortumilu akissarsiat sunniuteqangaatsiarnerat, nunanut allarpassuarnut sanilliullugu annerujussuulluni, taakkunani namminersortut arlalissuarnik suliassanik isumaginnimmata. Tassunga ilanngullugu inuiisannerata sunniuteqassusia peqatigisaanillu inuit nunarujussuarmut siammarsimanerat sunniuteqarpoq suliassarpassuit tunisassiornermi annertuumik ingerlatsinermi iluaqutaasartut pissarsiarineqarsinnaanatik. 1990-kut aallartinnerata tungaanut akissarsiassaritinneqartut qaffariartorsimapput, qaffasinnerpaagamik 90 pct. missaat tikissimallugu. Qaffariartornermut akissarsiat pisissutaasinnaanerisa siumukarsimanerannik kiisalu piffissami tassani sulisut amerliartornerannik tunngaveqarput. 1993-miit akissarsiassaritinneqartut millisimapput ukiorpaalunnilu aalaakkaasumik 80 pct. missaanni inissisimasimallutik.
Titartagaq 2
BFI-mi sulisut akissarsiaat procentinngorlugit
Najoqqutaq: Naatsorsueqqissaartarfik
Naalagaaffiup Kalaallit Nunaanni aningaasartuutai tamarmiusut
Namminersornerullutik Oqartussat inatsisaanni 29. november 1978-meersumi suliassaqarfiit namminersornerullutik oqartussanut inatsisiliornikkut allaffissornikkullu ingerlatassatut oqartussaaffigisassanngorlugit nuunneqarsinnaasut allattorsimapput. Namminersornerullutik Oqartussat 1. maj 1979-mi eqqunneqarmalli oqartussaaffiit tigujartuaarneqarsimapput taamaalillunilu danskit politikkikkut oqartussaasuinit kalaallit politikkikkut oqartussaasui akisussaaffimmik tigusiartuaarsimallutik.
Suliassaqarfiit nutaat Kalaallit Nunaata nammineerluni qaninnerusoq isigalugu aningaasalersorsinnaasimanngilai. Namminersornerullutik Oqartussat suliassaqarfinnik tigusiartuaarnerata ilutigisaanik ingerlatsinermut danskit naalagaaffianit ukiumut tapiisoqartarpoq. Tapiissutit taakku ataatsimut tapiissutinik taaneqartarput. Suli suliassaqarfiit arlallit danskit naalagaaffianit isumagineqarput, tamanna isumaqarpoq ataatsimut tapiissutit saniatigut Kalaallit Nunaanni suliassaqarfiit suliassallu naalagaaffiup aningaasalersorpai, assersuutigalugu politiit, eqqartuussiveqarfik pinerlussimasunillu isumaginnittoqarfik.
2007-mi danskit naalagaaffiata Kalaallit Nunaanni aningaasartuutai 3.866 mia. kr.-iupput, tassalu Inuiaqatigiit Ataatsimut Isertitaasa Nalingannit Atorneqarsinnaasut 26,6 pct.-iisa missaat assigalugu. Namminersornerullutik Oqartussat eqqunneqarneranni tamanna 40 pct-iusimavoq, taamaalillunilu milliartuaarsimalluni kalaallit nunaata tapiissutinik isumalluuteqarnerata milliartuaarnerata ilutigisaanik. Piffissami ataatsimut isigalugu Kalaallit Nunaanni nammineq tunisassiornerup qaffakkiartornera tapiissutit qaffakkiartornerinit annertunerusimavoq.
Titartagaq 3
BNI-mi atorneqarsinnaasut naalagaaffiup aningaasartuutai procentinngorlugit
Najoqqutaq: Naatsorsueqqissaartarfik
Pisortat aningaasaqarnerat
Pisortat suliassaqarfii aningaasaqarnermut pingaarutilerujussuupput.
Pisortat ingerlatsinerat sullissinerallu tamanit atorneqartussanik kiffartuussipput, tassa kiffartuussinerit akeqanngitsumik imaluunniit akeqanngingajattumik innuttaasunit atorneqarsinnaasut. Tassani ilaatigut ilinniartitaaneq, peqqinnissaq aamma meeqqanik utoqqarnillu paarsineq pineqarput. Tassunga ilanngullugit Namminersornerullutik Oqartussani kommuninilu allaffissornikkut sullissinerit. 2007-mi pisortat atuinerat 5.941 mio. kr.-inik annertussuseqarpoq, Tunisassiat Ataatsimut Nalingisa 54 pct. missaat. Nunat tamalaat sanillersuutissagaanni tamanna qaffasittorujussuuvoq. Danmarkimi, inuiaqatigiit aningaasaqarneranni pisortat ingerlatsinerat sullissinerallu annertoreeqisumi, annertussusia sanilliutissagaanni 25 pct. missaaniiginnarpoq. Nunat allarpassuit assigalugit piffissap ingerlanerani pisortat aningaasaqarnikkut akuliussimaarnerat annertusisimaartarpoq, soorlu Kalaallit Nunaanni aamma taamaattartoq, takuuk Titartagaq 4.
Titartagaq 4
BNP-mi ataatsimut atuineq procentinngorlugu
Najoqqutaq: Naatsorsueqqissaartarfik
Nalinginnaasumik pisortat akisussaaffimminnut atuinerisa ilarujussuat annertuumik akileraaruteqartarnermik malitseqartinneqartarpoq, ilaatigut nunami namminermi Inuiaqatigiit Ataatsimut Isertitaasa Nalingannit Atorneqarsinnaasunut naleqqiullugu akileraarutit akitsuutillu katinnerattut uuttorneqarsinnaasoq – akileraartarnerup annertussusiatut naleqqussarneqarsimasutut taaneqartartoq, tamannalu 2007-mi 24 pct.-iusimavoq.
Danmarkimi akileraartarnerup annertussusia naleqqussarneqarsimasoq 2007-mi 28 pct.-iusimavoq. Kalaallit Nunaanni pisortat annertuumik aningaasaqarnikkut ingerlatsinerisa ilutigisaanik allanut naleqqiullugu akileraartarnerup annertussusia appasissumiitinneqarsinnaaneranut pissutaasoq tassaavoq ataatsimut tapiissutit.
Titartagaq 5
BNI-mi akileraarutit akitsuutillu atorneqarsinnaasut procentinngorlugit
Najoqqutaq: Naatsorsueqqissaartarfik
Pisortat ingerlatsinerisa sullissinerisalu saniatigut pisortat ingerlatsinerannut aamma pisortat ingerlatseqatigiiffii ilaapput, tassa niuernermi atugassarititaasut malillugit ingerlatseqatigiit ingerlanneqartut pisortanillu pigineqartut aamma/imaluunniit nakkutigineqartut. Taakkununnga Royal Greenland A/S aamma Great Greenland A/S assersuutigineqarsinnaapput. Pisortat ingerlatsinerat pillugu kisitsisitigut paasissutissanik ataatsimoortunik maannakkut peqanngilaq. Takussutissiaq 3-mili pisortat ingerlatseqatigiiffiisa aningaasaqarnerannut kisitsisit pingaarnerit takuneqarsinnaapput. Mianersortumik missingersussagaanni pisortat aningaasaqarnerat Tunisassiat Ataatsimut Nalingisa 70 pct.-ita missaaniippoq.